ROCK & ROLL MET FRIEDA VINDEVOGEL – J.M.H. Berckmans (1991)

Next post will be about my reread of the Foundation trilogy by Isaac Asimov.

In the meantime, a post in Dutch, again about cult writer Jean-Marie Berckmans, who died in 2008 – after a lifelong struggle with a bipolar disorder, anxiety and addiction. I met him a few times in 2006, and also read his final book back then. After I found another book of his on a flea market in 2016, I started collecting his oeuvre. I’m slowly working my way through it.

This review is about his 4th book, “Rock & Roll with Frieda Vindevogel”. Frieda Vindevogel was a pseudonym for his psychiatrist.

---

Voor een introductie in J.M.H. Berckmans: onderaan vind je links.

 

De achterflap van Rock & Roll met Frieda Vindevogel verraadt dat dit een compagnon is van Café De Raaf nog steeds gesloten, Berckmans’ vorige boek: beide hebben dezelfde foto en dezelfde lay-out. De biografie van Chris Ceustermans bevestigt ook dat de meeste verhalen in dit werk al geschreven waren toen Café De Raaf in 1990 werd gepubliceerd. Dat boek was dan weer verwant met Vergeet niet wat de zevenslaper zei, zijn tweede debuut. Ik schreef al in mijn recensie van Café De Raaf dat je Berckmans’ werk misschien wel in 3 periodes zou kunnen opdelen, en dat wordt voorlopig door mijn lectuur van Vindevogel bevestigd.

Frieda Vindevogel is een pseudoniem voor Frieda Matthys, een psychiater die Berckmans een tijd heeft behandeld. Prof. Dr. Matthys is gespecialiseerd in verslavingen en nog steeds actief. Meer biografische achtergrond vind je in die twee vorige recensies, hier zal ik inzoomen op wat Vindevogel te bieden heeft.

De avond van de boekvoorstelling van Café De Raaf nog steeds gesloten vertelt Lut van Dijck, zijn vrouw, dat ze wil scheiden van Jean-Marie. Dat hun huwelijk op imploderen stond was al langer duidelijk, en dat schemerde ook duidelijk door in z’n twee vorige bundels. In Rock & Roll met Frieda Vindevogel is er echter helemaal niks van te merken, of toch niet direct. Indirect wel, want in dit boek voltrekt zich de metamorfose van Berckmans in een eenzame hongerkunstenaar – het is een boek op de rand tussen twee levens.

Het is kort – slechts 92 bladzijden – en het bevat 7 verhalen, met daarrond een raamvertelling die eigenlijk de hoofdmoot uitmaakt: de verhalen tellen samen slechts 27 bladzijden. De raamvertelling zou Berckmans hebben geschreven om tegemoet te komen aan de vraag naar een roman, maar blijkbaar overtuigde die vertelling de critici begin jaren 90 niet – er verscheen slechts 1 positieve recensie, de rest was eerder negatief. Het overkoepelende verhaal gaat over Gerrit Matthijs, een schrijver met schulden die aan zijn 27e boek schrijft – een boek getiteld Rock & Roll met Frieda Vindevogel. Matthijs is in behandeling bij Vindevogel, en woont ook in haar huis in Antwerpen.

De verhalen zijn in de trant van zijn twee vorige titels: twee ervan gaan over het overlijden van een moeder, andere over moord en sex. Er zitten zeker prima stukken in, maar de raamvertelling is veel sterker, en een pak interessanter. Berckmans mijmert bij monde van zijn alter ego nog wel eens over vroeger en zijn tijd in Italië, maar het wordt meer en meer duidelijk dat hij zich afkeert van een normaal leven, zich ook afkeert van normale mensen.

Gerrit Matthijs is van de ratten besnuffeld. Nou. Denken jullie maar. Ik denk het mijne van jullie.

In 1991 is de normale wereld is stilaan de “wereld van VTM” geworden, en hoewel Berckmans niet versleten kan worden voor elitair, is zijn fascinatie voor de Soundmix Show wellicht eerder antropologisch, als chroniqueur van de tijd. Rock & Roll met Frieda Vindevogel is het eerste boek waar verbittering en een zekere misantropie echt de bovenhand nemen. De roep om tederheid is veelal afwezig, en ook angst is geen thema. Jean-Marie lijkt eerder in de aanval te gaan.

Maar ik heb een broek en een jas en een overhemd en een onderhemd en een onderbroek en sokken en schoenen en een alpinopetje en zesentwintig boeken. En dat kan ik van jullie niet beweren. Jullie hebben niks. Stront in jullie ogen. Dat is alles.

Het lijkt me alsof Berckmans na de publicatie van Vergeet niet wat de zevenslaper zei en Café De Raaf stilaan begint te beseffen dat een echte, grote literaire carrière niet voor hem is weggelegd. Hij beseft ook dat hij nooit nog zo rijk als in Italië zal worden, of überhaupt ooit nog iets anders zal doen dan advertentiekrantjes bussen voor 5000 frank, bovenop zijn 19000 frank maandelijkse armensteun. De drank en de andere psychologische problemen blijken te groot om te overwinnen, de hulp van Frieda Matthys ten spijt. En zoals gezegd loopt ook zijn huwelijk stilaan definitief op de klippen.

In een scène in de toiletten van een schamel café, café Zonneschijn, alwaar hij eerst de schouder tegen de deur moet zetten om er binnen te kunnen, omarmt hij uiteindelijk zijn lot – dat van de marginale schrijver.

Dan spuit je een harde straal verse warme gele pis tegen de tegeltjesmuur. Je denkt: Dan maar geen toekomst. Dan maar geen carrière. Dan maar achteruit of blijven staan waar je staat. Wat maakt het uit? Als je maar kan schrijven.

De relativiteit van de dingen als hij maar kan schrijven is een weerkerend motief in het boek. Het schrijven als bezwering, als dwang en als enige manier om met het bestaan om te gaan.

Want als de taal poedelnaakt is.
En afgekluifd en ontvleesd tot op het bot.
Dan zindert en zingt de taal.
Haar oratorium voor knetterende schedels.
Haar heidense litanie.
Haar extatisch hooglied.

De verwijzing naar De knetterende schedels, een bundel kortverhalen uit 1969 van Roger van de Velde, is niet toevallig: ook van de Velde was verslaafd, miskend, geïnterneerd.

Berckmans beseft dat zijn leven is zoals het is, simpelweg omdat hij geboren is met een lichaam dat nu eenmaal vatbaar is voor zijn psychiatrische problematieken.

Willen jullie weten hoe het leven in elkaar zit? Ik zal het jullie verklappen. Omdat ik in een beste bui ben. De een wordt geboren met een alpinopetje op zo’n kop en de ander met een hoed. Zo zit het leven in elkaar.

Rock & Roll met Frieda Vindevogel eindigt toepasselijk met De Blauwe Parade, een verhaal dat fungeert als een soort afscheid van zijn vorige, meer normale leven, een verhaal waarin allerlei Italiaanse personages hem marcherend bezoeken, in een geestesbegoocheling.

In 1993 verschijnt zijn volgende boek, en is Jean-Marie definitief verhuisd naar Barakstad.

Rock & Roll met Frieda Vindevogel bevat – naast de raamvertelling – de volgende verhalen: Tussen de spruiten en het witlof, Praten nu, In de kelder speelt de rotfanfare, De killer van Kaggevinne, Video On/Dressed to kill, De opstanding van Gerrit Matthijs en De Blauwe Parade.

Praten nu en De killer van Kaggevinne zijn zowel opgenomen in Berckmans’ Beste als in Verhalen uit de Grauwzone – de bloemlezing van Chris Ceustermans uit 2018.

---

Meer over Berckmans? Lees mijn eerbetoon 8 jaar na zijn overlijden, en recensies van Brief aan een Meisje in Hoboken / Geschiedenis van de Revolutie, Vergeet niet wat de zevenslaper zei, Café De Raaf nog steeds gesloten, Taxi naar de Boerhaavestraat en Slecht nieuws voor Doctor Paf de Pierennaaier, Pandemonium in de Grauwzone. Ik schreef ook iets kort over de biografie door Chris Ceustermans.

Papieren exemplaren van zijn boeken zijn zeldzaam en kostelijk, een aantal titels zijn gelukkig wel goedkoop te krijgen als e-book. Van wat digitaal beschikbaar is wordt Het zomert in Barakstad algemeen beschouwd als een van zijn beste. Via Google Books kan je ook een aantal titels lezen. Sommige bibliotheken hebben wellicht nog steeds Je kunt geen twintig zijn op suikerheuvel, zijn schitterende, laatste boek, uitgegeven door Manteau in 2006.

---

Klik hier voor een lijst met al mijn recensies in het Nederlands, veelal over Vlaamse literatuur.

---

---

Consult the author index for my other reviews, or my favorite lists.

Click here for an index of my non-fiction or art book reviews, and here for an index of my longer fiction reviews of a more scholarly & philosophical nature.

Advertisement