VERGEET NIET WAT DE ZEVENSLAPER ZEI – J.M.H. Berckmans (1989)

A post in Dutch, about Antwerp author Jean-Marie Berckmans, who died in 2008 – after a lifelong struggle with manic-depression, anxiety and addiction. I’m slowly working my way through his oeuvre.

This review is about his 2nd debut – he disappeared for years from the literary stage after his 1977 debut. The title is a Dutch translation of “Remember what the dormouse said”.

Next post will be in English again – on the excellent Perihelion Summer, a 2019 title by Hard SF giant Greg Egan.

---

Voor een introductie in J.M.H. Berckmans: zie de linkjes onderaan.

De zevenslaper is een relmuis: relmuizen slapen 7 maanden per jaar. Het is meer bepaald de relmuis uit het nummer White Rabbit van Jefferson Airplane – waarin Grace Slick er ons op het einde aan herinnert dat die muis “feed your head” zei. Jean-Marie Berckmans was verslingerd aan muziek, maar in zijn 2e debuut uit 1989 is het veelal toch wat minder swingend & free dan in zijn latere werk.

Nadat hij in 1977 op 24-jarige leeftijd had gedebuteerd met zijn enige roman Geschiedenis van de Revolutie verdween hij van het literaire toneel. In 1980 verhuist hij met zijn vrouw Lut van Dijck naar Bari, Italië om er handelaar in goedkope schoenen te worden. Hij verdient sloten geld en betrekt er een villa. De eerste drie jaren verlopen relatief normaal, maar vanaf 1983 begint de psychiatrische onrust weer in hem te roeren – de zelfmedicatie met alcohol, cannabis en een intense fascinatie met seks volgt.

Hij begint terug te schrijven, en wanneer het koppel in december 1986 terug naar België komt, zijn zo goed als alle verhalen uit Vergeet niet wat de zevenslaper zei af. Sommige stukken uit de bundel stammen zelfs van voor Italië, uit 1978 en 1979, en de volgorde in het boek is min of meer chronologisch: oudste verhalen eerst. Enkel het korte De meisjes van Superga, en de twee laatste, wat langere verhalen Ray & Cecilia, Hoogzomer 1985 en Met Jan in de metropool of De Ballade van Wasted Youth zijn in Antwerpen geschreven. Langzaamaan vindt Berckmans zijn stijl, en die 2 laatste zijn wellicht de beste uit deze bundel.

In België verspeelt hij zijn fortuin door in een manische bui een festival voor de Britse post-punk band The Mekons te organiseren in de Paradox in Antwerpen. Dat mislukt, maar Berckmans heeft ongelofelijk veel kosten gemaakt. Hij wordt terug handelsreiziger in schoenen, maar bakt er niks meer van, gaat reclameblaadjes bussen – een therapeutische bezigheid – en rijdt ook rond met een taxi. Rudy Vanschoonbeek richt uitgeverij Dedalus op, en aangezien Berckmans wel her en der publiceert – zoals in het literaire tijdschrift De Brakke Hond – vinden de twee elkaar. In 1989 wordt zijn tweede debuut gepubliceerd.

Het verbaast mij enigszins dat het boek zeer goed werd ontvangen – althans in de recensies van de Vlaamse pers. Niet dat ik het zelf slecht vond, maar het is natuurlijk onmogelijk om terug in de geesten te kruipen van recensenten eind jaren 80, die bovendien nooit het latere werk van Berckmans hebben gelezen. Want het moet gezegd: anno 2021 is Vergeet niet wat de zevenslaper zei wat zoekend en twijfelend. Dat contrasteert met zijn debuut: Geschiedenis van de Revolutie was een werk dat er stond – nu nog steeds trouwens. Het had de jeugdige kracht van een eersteling, dwingend geschreven toen hij 21 was – Chris Ceustermans schrijft in de biografie dat het zich aan hem had “opgedrongen”.

Dat zoeken en twijfelen zorgt wel voor een heel diverse leeservaring: soms absurd, soms gewrocht, soms bevreemdend, soms poëtisch. De overheersende toon is vrij morbide en zelfs gewelddadig in een aantal verhalen. En de taal is net zoals in Geschiedenis… nog niet het latere Berckmansiaans, maar Algemeen Nederlands – gebeeldhouwd en gestileerd soms, maar veelal zonder het latere vrijere vuurwerk.

Jean-Marie ontdekte wellicht ook dat zijn grootste kracht schuilt in schrijven over wat hij goed kent – en dat is niet over personages in Amerika. De twee laatste verhalen zijn dat: autobiografisch.

Ray & Cecilia, Hoogzomer 1985 is een erg sterk portret van zijn huwelijk onder druk in Italië – brutaal in z´n eerlijkheid. Met Jan in de metropool of De Ballade van Wasted Youth gaat over zijn jeugd in Leopoldsburg. De getroebleerde relatie met zijn ouders komt ook in zijn later werk tot uiting, maar het is hier dat zijn vaders eerste mentale problemen worden beschreven, en het is hier dat Jean-Marie ook duidelijk zijn vader eert – “Oh mein Papa, er war ein wunderbarer Clown, Oh mein Papa, er war ein groszer Künstler, Oh mein Papa, Oh mein Papa.”

Het woord tragisch is al veel gevallen in wat ik over Berckmans schreef, en de kern van die tragiek is natuurlijk dit: de vrije wil bestaat niet. Jean-Marie Berckmans koos niet voor een leven met een bipolaire stoornis, hij erfde die van zijn vader. Ook over de liefde is het al veel gegaan. De druk op het huwelijk met Lut – een vrouw die hij altijd graag is blijven zien – vindt natuurlijk zijn oorsprong in die tragiek. Ray & Cecilia doet verslag van het falen van de liefde, en toont zo een kiem van het latere ongeluk in Jean-Maries leven. De twee laatste verhalen zijn daarom zonder meer sleutelteksten in zijn oeuvre.

Het sfeervolle Sharons kinds is ook de moeite waard, al is het verhaal over een gedwongen abortus en een lynchpartij niet voor gevoelige lezers – Ceustermans spreekt van “Faulkneriaans hyperrealisme”. Heel wat verhalen zouden vandaag de dag met een trigger warning moeten worden uitgegeven.

Raad ik Vergeet niet wat de zevenslaper zei aan?

Als je nog niks van Berckmans hebt gelezen, zou ik zeker elders beginnen. Dit is wat mij betreft geen goede kennismaking. Ook voor de verzamelaar van het werk van Berckmans zou ik dit boek van 134 pagina’s niet als prioritair bestempelen – tenzij je natuurlijk ongebreidelde fondsen hebt. De 2 laatste, autobiografische verhalen zijn opgenomen in Berckmans’ Beste, de bloemlezing van Dedalus/Nijgh & Van Ditmar uit 1991, en ook in de bloemlezing uit 2018, Verhalen uit de Grauwzone – voorlopig nog vlot verkrijgbaar.

Maar voor iedereen die gebeten is door het werk van J.M.H. geeft Vergeet niet wat de zevenslaper zei een noodzakelijke inkijk in de beginjaren – jaren waarin nog een belofte school, voordat duidelijk werd dat Berckmans zich definitief zou vestigen aan de rand, zonder vrouw, zonder geld, verstoken van gezondheid en geluk. Zo doet de verhalenbundel eer aan de belofte die in de titel schuilt: onze hoofden voeden.

Vergeet niet wat de zevenslaper zei bevat de volgende verhalen:

Vrouwen in zes steden, Drie solostukken, Sharons Kind, Nu stormwind het huis, Voor dode kraaitjes kuiltjes delven, Dixie, La maladie de Scriabine / Rock & Roll met Skriabin, Hallo Mosselvrouw, dag hondenvanger, De meisjes van Superga, Geen afscheid van Kasper en het keldervolkje, Ray & Cecilia, Hoogzomer 1985 en Met Jan in de metropool of De Ballade van Wasted Youth

---

Meer over Berckmans? Lees mijn eerbetoon 8 jaar na zijn overlijden, en recensies van Taxi naar de Boerhaavestraat, Slecht nieuws voor Doctor Paf de Pierennaaier, Pandemonium in de Grauwzone, Café De Raaf nog steeds gesloten en Brief aan een Meisje in Hoboken / Geschiedenis van de Revolutie. Ik schreef ook iets korts over de biografie door Chris Ceustermans.

Wil je starten in het oeuvre van Berckmans, maar weet je niet waar te beginnen? De recent uitgeven bloemlezing Verhalen uit de Grauwzone kan wellicht dienst doen, of beter nog, het schitterende Je kunt geen twintig zijn op Suikerheuvel uit 2006, het laatste boek dat verscheen voor zijn dood. Papieren exemplaren van zijn boeken zijn zeldzaam en kosten redelijk wat centen, een aantal titels zijn gelukkig wel goedkoop te krijgen als e-book. Van wat digitaal beschikbaar is wordt Het zomert in Barakstad algemeen beschouwd als een van zijn beste. Via Google Books kan je ook een aantal titels lezen.

Arnon Grunberg interviewde Berckmans in 1993 voor de radio, ongeveer vanaf minuut 19 in deze podcast. Canvas zond in 2008 een documentaire van Dimitri Van Zeebroek uit over Berckmans. Die vind je hier: https://vimeo.com/243658859.

---

---

Consult the author index for my other reviews, or my favorite lists.

Click here for an index of my non-fiction or art book reviews, and here for an index of my longer fiction reviews of a more scholarly & philosophical nature.

Advertisement